Energie thuis

Ons energiegebruik is de belangrijkste oorzaak van de uitstoot van broeikasgassen. Die veroorzaken klimaatverandering. Een kleine helft van het energieverbruik wat we gebruiken voor alles wat we consumeren (eten, spullen, vakanties, wonen, mobiliteit, etc.) is nodig voor ons directe energieverbruik; aardgas, elektriciteit en benzine/diesel. Hoeveel energie je thuis gebruikt is afhankelijk van de woning waarin je woont en met hoeveel mensen. Maar je hebt zelf ook heel veel invloed op je energiegebruik. Door geen energie te verspillen en een aantal technische maatregelen te nemen.

Ik woon samen met mijn partner in een gemiddelde tussenwoning uit 1980. Woningen uit die periode hebben wel wat isolatie meegekregen met de bouw wat een energielabel C betekent. Maar je kunt deze woningen opplussen naar zeker label A.

Ons gasverbruik tot 2023 lag tussen de 500-700 m3, afhankelijk of we een koude of warme winter hebben. Ons elektriciteitsverbruik is ongeveer 2300 kWh, Vergelijkbare huishoudens in vergelijkbare huizen verbruiken al gauw het dubbele. We wekken met onze zonnepanelen ongeveer 4500 kWh op. Onze energierekening (eind 2023) ligt op 85 euro per maand bij een energieprijs van 1,40 euro per m3 aardgas en 0,40 euro per kWh elektriciteit.

Hoe doen we dat?

We streven naar energieneutraal te wonen. We hebben daarom in der jaren ingezet op:

Energiebesparing (zuinige apparatuur, isolatie, etc.)
Zuinig omgaan met energie
Zelf duurzame energie opwekken met zonnepanelen
Duurzame energie opwekken in de buurt.

Energiebesparing

Er zijn veel mogelijkheden om energie te besparen. Welke van toepassing zijn, is sterk afhankelijk van je eigen situatie en wat je belangrijk vindt. De één vindt het niet erg om z'n handen te wassen in koud water, de ander moet daar (voorlopig) niet aan denken.

Hieronder de maatregelen die we zelf in de loop van de afgelopen 25 jaar hebben genomen en die we van plan zijn te nemen.

Besparingsmaatregelen die zijn genomen:

Isolatie

Alle kieren gedicht
Vloerisolatie - Tonzon (2003).
Op de begane grond alle ruiten vervangen door HR++ glas en in de ramen en deuren HR+ glas (2015), in de twee Velux dakramen triple glas (2018)
Het dubbelglas uit 2001 op de verdiepingen is in 2023 vervangen door HR++ glas
Nieuw dak dakkapellen: De dakkapel aan de voorkant van onze woning was voordat we onze woning in 1996 kochten slecht gebouwd en is in 2023 vervangen door een nieuwe met goede isolatie. Ook is een 2e dakkapel aan de achterzijde bijgebouwd, met goede isolatie van het dakvlak (R=6) en in de kozijnen HR++ glas. De zolder is daarmee goed geïsoleerd.
Na-isolatie dak: Ons dak is bij de bouw (1980) geïsoleerd met ca 3 cm PUR met een R waarde van circa 1. We hebben in 2023 de betonnen dakpannen van > 40 jaar oud vervangen. Bij deze vervanging is gelijk een multifoil aangebracht waarmee de isolatie waarde verhoogt is naar een geschatte R waarde van 2 of 3. Dat is 2 tot 3 keer zo goed als oorspronkelijk, maar wel minder dan de door de fabrikant beloofde R van 4, omdat de multifoil niet maximaal uit kan zetten op ons dak. De isolatiewaarde zou wel hoger kunnen zijn, maar dan moet het dakvlak verder verhoogt worden. Dat brengt heel veel aanpassingen (en kosten) met zich mee voor dakgoten, dak doorvoeren, kozijnen en de aansluiting met de buren (we hebben een rijtjeswoning). Klik hier voor foto's van de aanleg van deze dakisolatie
Na-isolatie van de matig geïsoleerde spouwmuren is wegens te weinig ruimte in de spouw vooralsnog niet mogelijk.

Verwarmingsinstallatie

Vloerverwarming (2018), oorspronkelijke radiatoren vervangen door nieuwe met relatief hoge wattages en ventilatoren onder de radiatoren geplaatst. Door deze maatregelen kon de de temperatuur van de CV ketel verlaagd worden waardoor deze zuiniger stookt en het huis geschikter is geworden voor een warmtepomp.
EVOhome systeem van Honeywell waarmee het mogelijk is andere vertrekken los van de woonkamer te kunnen regelen (2016). NB: Of deze maatregel energie bespaart of juist niet is sterk afhankelijk van hoe het gebruikt wordt.
HR ketel met hoog-rendement warm water (2013). Nog steeds verwarmen niet alle CV ketels tapwater met een hoog rendement.
We hebben de temperatuur van de HR ketel op 50 graden gezet. Daarmee draait hij zuiniger en kunnen we gelijk checken of onze radiatoren geschikt zijn voor een warmtepomp.
De radiatoren die we in 2023 op de zolder hebben geïnstalleerd zijn aangepast op lage-temperatuur verwarming. We hebben gekozen voor Jaga convectoren. Deze hebben een relatief groot vermogen ten opzichte van gewone radiatoren zonder dat ze heel veel meer ruimte innemen. Als je met een lage keteltemperatuur (50 graden) je huis warm krijgt, ook als het vriest, dan kun je de CV ketel vervangen door een warmtepomp zonder dat radiatoren vervangen hoeven te worden.

Warm water

Een waterbesparende douchekop. Het duurt even voordat je hieraan gewend bent. Ons bad gebruiken we een enkele keer per jaar. We douchen kort.
Tijdschakelaar op de keukenboiler. Deze gaat een uur per dag aan zodat tijdens het eten koken warm water in de keuken beschikbaar is. Op het einde van het koken is er voldoende water in de boiler voor de afwas (koud voorspoelen!). Besparing: ca 0,2 kWh/dag = 73 kWh/jaar. De boiler gebruikt 0,3 kWh om helemaal op te warmen. Standby verlies is 0,2 kWh/dag. Het gaat om een 10 liter Daalderop keukenboiler van ca 15 jaar oud.

Ventilatie

Gelijkstroom centrale afzuigunit geïnstalleerd in 2006 en in 2023 vervangen.
In de ramen zijn ventilatieroosters aangebracht.

Apparaten

Schakelaars geïnstalleerd om apparaten echt uit te zetten. bijvoorbeeld voor de TV, computer en audio installatie. Op moeilijk bereikbare plekken klik-aan-klik (kaku) uit schakelaars geïnstalleerd. En mochten we ergens iets vergeten zijn, dan zorgt de kaku smartbridge ervoor dat de apparaten alsnog uitgeschakeld worden. De kaku smartbridge zorgt bijvoorbeeld ook voor het aan- en uitzetten van de backup-schijf van de NAS.
Overal LED lampen.
We hebben geen afwasmachine, wel zuinige apparatuur (A+++ label) voor koel-vries combi, TV, wasmachine en sinds eind 2023 een warmtepomp droger.
- De warmtepompdroger is erg zuinig en verliest heel weinig vocht naar de omgeving die je anders weer weg moet ventileren. Ik heb berekend of het beter is om de was aan de lijn te drogen op onze goed geïsoleerde zolder of deze in de zuinige warmtepomp droger te drogen. Uitkomst: Gebruik droger ca 0,8 tot 1 kWh (= ca 3,6 MégaJoule (MJ)) per was. Drogen aan de lijn: Verdampingswarmte van ca 2 liter water (goed centrifugeren!): ca 4,5 MJ. Op onze goed geïsoleerde en kiervrije zolder moet dan ook nog een raampje open om de vochtige lucht af te voeren. Dat vraagt ook nog eens ca 4,5 MJ. Conclusie voor de winter: In een goed geïsoleerde woning is drogen met een zuinige warmtepompdroger energiezuiniger dan drogen aan de lijn. NB: Buiten het stookseizoen is drogen aan de lijn altijd beter.

Feedback eigen energieverbruik

Het gebruiken van een app en een in-home-display van Homewizard waarop te zien is hoeveel elektriciteit en gas er gebruikt wordt. Het is wetenschappelijk bewezen dat in-home-displays (zoals bijvoorbeeld ook de TOON van Eneco) ervoor zorgt dat je minder energie gebruikt. Gecontroleerd experimenteel onderzoek van het PBL toont aan dat een display leidt tot ca 5% energiebesparing. Ondanks dat veel mensen die mee deden aan het onderzoek zelf aangaven geen energie te hebben bespaard door het gebruik van de display.
Naast de in-home-display gebruiken we een aantal zg. energie-sockets van Homewizard. Met deze tussen-stekker kun je goed bijhouden hoeveel een apparaat gebruikt. Je kunt zelfs er voor kiezen een boiler of lader aan te zetten op het moment dat je zonnepanelen meer terug leveren dan dat je dan zelf gebruikt.

Mogelijke maatregelen op langere termijn:

Een lucht-water warmtepomp (WP) die de CV ketel (deels) kan vervangen. Of een PVT systeem waarmee we gebruik kunnen maken van een water-water warmtepomp. Een relatief grote buitenunit kunnen we dan vermijden.
- Ons gasverbruik is laag genoeg om over te kunnen schakelen naar een warmtepomp. Ons gasverbruik was tussen mei'23 en mei24 'nog geen 400 m3 (jaar er voor 600 m3), wat gelijk staat aan een energiegebruik van ca 13 GigaJoule (GJ) energie. Bij gebruik van een warmtepomp met een COP waarde van 4 is nog maar 3,3 GJ aan elektriciteit nodig. Dat staat gelijk aan ca. 900 kWh. Gezien de snelle ontwikkelingen op dit moment en niet een echt goede plaats voor een buitenunit van een lucht-water WP, stellen we de aanschaf van een warmtepomp nog even uit.
Isolerende voordeur
Betere isolatie van de spouwmuren. We hebben niet veel buitenmuren, dus we wachten op betere technieken waarmee de smalle spouw, half gevuld met glaswol, goed geïsoleerd kan worden.

Zelf energie opwekken op eigen dak

Vandaag de dag is het steeds normaler om duurzame energie thuis op te wekken. Als je geluk hebt, heb je een eigen dak waarop je zonnepanelen kunt zetten die je eigen huis van elektriciteit voorzien. Sinds 1997 hebben we PhotoVoltaïsche (PV) zonnepanelen op ons eigen dak gehad. We zijn in 1997 begonnen met één paneel van 104 WattPiek (Wp). Momenteel is de PV-panelen verzameling uitgegroeid tot 6370 Wp. Samen goed voor meer dan 4000 kWh per jaar, ca. 1,6 keer ons jaarlijkse elektriciteitsverbruik.

De PV panelen

De PV panelen die we in 2023 op ons dak hebben geplaatst zijn van de 3e generatie. Het allereerste paneel was een Shell paneel van 100 Wp. De nieuwste panelen hebben een vermogen van 415 Wp per stuk. NB: Het vermogen per m2 paneeloppervlak is tussen 2013 en 2023 met ca 1/3 gestegen.

Voor de nieuwe panelen hebben we gekozen voor Tier 1 panelen en Enphase micro-inverters. Klik hier voor foto's van de aanleg.

Huidige systeem - 6,4 kWp, (max vermogen inverters: 5,1 kW) totaal 32,5 m2 = 196 W/m2. NB: Onze elektriciteitsaansluiting is nog 1-fase. Daar mag niet meer dan 5 kW aan opwekvermogen op gezet worden. Heb je een hoger vermogen aan inverters, dan moet je eerst een 3 fase aansluiting bij de netbeheerder aanvragen.

- oktober 2023 - heden: 6 panelen van 415 Wp (Trina Solar Full Black VERTEX TSM-DE09R.05) mono kristallijn. = 2490 Wp, 11,9 m2 = 208 W/m2

met micro-inverters van Enphase (IO8M, 330 Watt/stuk) achter de panelen, om het maximale uit de panelen te halen.
kosten, zelf geplaatst: 2200 euro. BTW vrij.

- juni 2023 - heden : 8 panelen van 395 Wp (CanadianSolar, HiKu6 (All Black) mono kristallijn = 3190 Wp, 15,6 m2 = 203 W/m2

met micro-inverters van Enphase (IQ8+, 300 Wat/stuk) achter de panelen, om het maximale uit de panelen te halen.
kosten, zelf geplaatst: 4150 euro. BTW vrij.

- 2013 - heden: 3 panelen van 240 Wp (Shinetime XTP6-60) = 720 Wp, 4,9 m2 = 147 Wp/m2

met micro-inverters van Involar (MAC250-230v 250 Watt/stuk) . Deze zijn direct achter de panelen gemonteerd.
kosten totale systeem, zelf geplaatst: 1650 euro. BTW is door de overheid terugbetaald

Vervangen panelen - elders nog productief:

- 2013 - mei 2023: 4 panelen van 240 Wp (Topoint JTM-240-P) = 960 Wp.

met micro-inverters van Involar (MAC250-230v). Deze zijn direct achter de panelen gemonteerd.
kosten systeem, zelf geplaatst: 1750 euro. BTW is door de overheid terugbetaald.
Deze panelen leveren sinds Oktober 2023 elektriciteit bij de buren.

- 2013 - mei 2023: 3 panelen van 240 Wp (Shinetime XTP6-60) = 720 Wp.

met micro-inverters van Involar (MAC250-230v). Deze zijn direct achter de panelen gemonteerd.
kosten totale systeem, zelf geplaatst: 1650 euro. BTW is door de overheid terugbetaald.
Deze panelen leveren sinds Oktober 2023 elektriciteit bij de buren.

- 2003 - juni 2023: 4 panelen van Philips (PSM-125), à 125 Wp = 500 Wp

met een 500 Watt inverter van Steca. Deze inverter is in zijn 20 werkzame jaren nooit vervangen.
Deze panelen leveren sinds Oktober 2023 elektriciteit bij kennissen.

- 2002 - oktober 2023: 2 panelen van Solarworld, à 150 Wp = 300 Wp

Oorspronkelijk waren er 2 micro inverters (OK4E) meegeleverd. Maar deze gingen snel kapot en zijn kosteloos vervangen door een 300 Watt Steca inverter. Deze inverter is in zijn werkzame jaren nooit vervangen.
Deze panelen leveren sinds Oktober 2023 elektriciteit bij kennissen.

- 2002 - 2011: 2 panelen van Solarworld, à 150 Wp = 300 Wp. Deze panelen leverden tussen 2011 en 2023 elektriciteit bij de buren.

Oorspronkelijk waren er 2 micro inverters (OK4E) meegeleverd. Maar deze gingen snel kapot en zijn kosteloos vervangen door een 300 Watt Steca inverter.
Deze panelen leveren sinds Oktober 2023 elektriciteit bij kennissen.

- 1997 - 2003: 1 Shell paneel van 104 Watt piek (Wp).

Een van de eerste plug-in panelen. De inverter zit achter op het paneel geplakt.
Het paneel leverde tussen 2008 en 2023 elektriciteit bij de buren.

De zonneboiler (1997-2023)

Naast PV panelen hebben we een zonneboiler gehad van ATAG met een 120 liter liggend voorraadvat (1997). Tijdens de zomermaanden doucheden we geheel op zonne-energie. Een zonneboiler heeft een levensduur van 15 jaar. Deze zonneboiler zat daar met 25 jaar ruim overheen. Op het einde werkte hij niet meer zo goed, maar leverde nog wel warm water. De zonneboiler is bij de bouw van nieuwe dakkapellen verwijderd en niet meer vervangen door een nieuwe. Zonneboilers zijn relatief duur, de installatie is in vergelijking met PV panelen lastig. Op termijn kunnen de zonnepanelen een warmtepomp van stroom voorzien, waarmee warm water gemaakt wordt. Of misschien beter: PVT panelen die zowel elektriciteit opwekken als warmte vangen die icm met een warmtepomp gebruikt kunnen worden voor het verwarmen van ons huis en warm tapwater voor de douche.

Het voorraadvat hebben we nog kunnen verkopen op Marktplaats voor hergebruik.
In het laatste jaar was de opbrengst duidelijk beneden peil. In 2022 bleek de besparing in de zomermaanden in de buurt te liggen van 2 m3 gas per maand. Stel dat die 2 m2 ook in de wintermaanden bespaart is geweest, dan heeft de zonneboilers ons het laatste jaar 12 m3 opgeleverd = ca. 400 MJ aan primaire energie = 106 kWh. Veel minder dan de opbrengst van 1 PV paneel.

Duurzame energie opwekken, niet op eigen dak

Ook als je eigen dak al vol ligt, of je geen eigen dak hebt zijn er mogelijkheden. Je kunt natuurlijk groene stroom inkopen. Maar een directere manier om te zorgen voor meer groene stroom is zonnepanelen kopen bij een coöperatie die de panelen heeft liggen op de lokale gymzaal, school of stal. Je kunt ook je aansluiten bij een lokale winmolencoöperatie die zich inzet voor windturbines in de eigen gemeente. Zo heb ik mij in 1997 aangesloten bij de coöperatieve vereniging UWind. UWind heeft er voor gezorgd dat er drie windmolens aan de rand van mijn woonplaats zijn gekomen. Eind 2023 is UWind opgegaan in de coöperatie Opgewekt Houten.

Windmolens zijn nodig in de mix van duurzame energiebronnen. In de winter leveren PV panelen nauwelijks wat op en tijdens de nacht helemaal niets. De wind waait op die momenten ook.